Metody oceny prac scaleniowych

Scalenie gruntów w Polsce prowadzono już podczas zaborów i przez okres ponad stuletni prowadzone są do chwili obecnej. Ówczesne postępowanie scaleniowe w Polsce, metodycznie i organizacyjnie, w pełni odpowiadało standardom europejskim, w dość szerokim zakresie merytorycznym, zbliżonym do szerokiego urządzania obszaru wiejskiego.

Po II wojnie światowej zubożono znacznie zakres prac scaleniowych. Uchwalone przez Sejm ustawy o scalaniu i wymianie gruntów z dnia 24 stycznia 1968 r. a szczególnie z dnia 26 marca 1982 r., która obowiązuje do dziś, miały na celu tworzenie korzystniejszych warunków gospodarowania w rolnictwie dla intensyfikacji i wzrostu produkcji. Zgodnie z zapisem tych ustaw oraz terminologią scale­nia stanowią zespół działań projektowych i technicznych, których celem jest tworzenie korzystniejszych warunków gospoda­rowania w rolnictwie poprzez poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych, racjonalne kształtowanie rozłogu gruntów, dostosowanie granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu. Sprowadzały się ko klasycznego scalania gruntów.

Tempo prac scaleniowo-wymiennych w okresie powojennym również było duże (po ok. 300 tys. ha rocznie), systematycznie spadało: do 30–50 tys. ha w latach 1982–1995 i 10–15 tys. ha rocznie po 1995 roku. Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej tempo prac scaleniowych nie uległo zmianie, nie przekracza 15 tys. ha rocznie.

W obecnych uwarunkowaniach ekonomicznych naszego kraju prowadzenie sca­leń gruntów jest pilną koniecznością. Wynika to z konieczności uzyskania niskich kosztów jednostkowych produkcji oraz pełnej, ciągłej kontroli nad procesem produkcyjnym.

Mimo ponad 100-letnich tradycji realizacji prac scaleniowych w Polsce nie dopracowano się metod powszechnie stosowanych przy ocenie ichrealizacji. Powszechnie stosowana w tym postępowaniu jest subiektywna ocena uczestników postępowania, którą można ocenić, jako społeczną. Uczestnicy postępowania scaleniowego zgadzają się bądź nie na propozycje przedstawione w projekcie bez pogłębonej oceny. Jedyną oceną każdego projektu są dwa skorelowane ze sobą kryteria: średnia powierzchna działek na obszarze scalanym przed i po scaleniu oraz ich średnia liczba w gospodarstwie. Natomiast rolnicy oczekują od tego procesu wzrostu dochodów rolniczych, a finansujący ten proces, głównie Unia Europejska oczekuje możliwie najkrótszego okresu zwrotu poniesionych kosztów. Na dwa ostatnie typania Polska nie jest w stanie udzielić odpowiedzi. Oprócz braku sprawdzonych metod nie posiada danych niezbędnych przy powyższych obliczeniach.

Posługując się tylko tymi dwoma czynnikami oceny nie można dokonać oceny w wersji ekonomicznej, którą wymagają mechanizmy Unii Europejskiej

Kolejnym problemem jest brak możliwości obiektywnych kryteriów oceny słuszności odwołania uczestnika procesu scaleniowego, szczególnie w postępowaniu sądowym. 

Niniejsze opracowanie zawiera zbiór metod efektywności gospodar­czej, ekonomicznej i społecznej projektów zarówno przed rozpoczęciem procesu scaleniowego (ex-ante), jak i po scaleniu grun­tów (ex-post). W opracowaniu wykorzystano dotychczasowe wyniki badań Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, wielu autorów z innch jednostek naukowych oraz dostępną literaturę zarówno krajową i zagra­niczną dotyczącą tej problematyki.

Autorzy niniejszej monografii mają nadzieję, że opracowanie to przyczyni się, przynajmniej częściowo, do poszerzenia zakresu wiedzy, zarówno teoretycznej, jak i praktycznej, w zakresie metod oceny skutków tego procesu.

Natomiast problemem nadal nierozwiązanym będzie brak danych do obliczania korzyści wynikających z prac scaleniowych. W krajach Europy Zachodniej, głównie w Holandii, opracowywane tzw. „normatywy” do dokonywania ocen prac scaleniowych. Przykładowo o ile powinien poprawić się dochód gospodarstw, jażeli grunty będą bliżej gospodarstwa o 100 metrów, itp. Takie dane uwzględnione w programie „EXCEL’ pozwalają na szybką odpowiedź odnośnie efektywności prac scaleniowych, łącznie z ustaleniem wskaźnika IRR. Takie opracowaniu, co kilka lat akuualizowane, jest w Polsce pilnie potrzebne.


SPIS TREŚCI