BADANIA NAD UPRAWĄ KUKURYDZY (ZEA MAYS L.) W WIELOLETNIEJ MONOKULTURZE I ZMIANOWANIU

Kukurydza jest jednym z gatunków, których znaczenie gospodarcze w ostatnich latach znacznie wzrosło. Wykorzystywana jest dla celów spożywczych, paszowych, czy jako surowiec energetyczny i przemysłowy. Ziarno, kiszonka z całych roślin oraz z kolb – CCM, a także zielonka stanowią paszę energetyczną dla wszystkich ga­tunków zwierząt, głównie bydła i trzody chlewnej. Na paszę są również wykorzysty­wane osadki, rdzenie kolbowe, makuchy, kiełki czy wywar. Kukurydza stanowi tak­że ważny surowiec dla przemysłu rolno-spożywczego. Ziarno jest wykorzystywane do produkcji mąki kukurydzianej (chleba, herbatników i makaronu), kaszy, wyrobu płatków kukurydzianych czy do wytwarzania skrobi dla przemysłu spożywczego. Gatunek ten znalazł zastosowanie w przemyśle browarniczym i gorzelnianym do produkcji alkoholu spożywczego, w przemyśle energetycznym do produkcji bioga­zu, a także w przemyśle papierniczym oraz budowlanym.

Zielonka z kukurydzy to główny surowiec do sporządzania kiszonki, stanowi bazę paszową w gospodarstwach specjalizujących się w chowie przeżuwaczy. Jesz­cze większe znaczenie ma ona w rejonach z małym udziałem trwałych użytków zielonych lub o intensywnej produkcji mleka i dużej obsadzie bydła. Kiszonka z kukurydzy jest doskonałą paszą dla krów mlecznych, opasów i owiec. W ostatnich latach notowana jest opłacalność produkcji mleka i wołowin przy jednoczesnym wzroście jakościowych wymagań zakładów skupujących mleko i mięso. Spełnie­nie wymaganej jakości można osiągnąć głównie poprzez właściwy system żywienia zwierząt i bilansowania pasz. W prawidłowym i zoptymalizowanym dla bydła mo­delu żywienia kiszonka z kukurydzy stanowi znaczący udział w dawce pokarmowej. Ponadto umożliwia ona rolnikowi pełny wpływ na jakość i ilość podawanej paszy oraz kontrolę na każdym etapie żywienia w porównaniu z np. żywieniem pastwi­skowym. W perspektywie rozwoju polskiego rolnictwa można przypuszczać, że areał kukurydzy uprawianej na kiszonkę z całych roślin ulegnie zwiększeniu, a tym samym udział kiszonki z kukurydzy w bilansie pasz konserwowanych, i osiągnie poziom, jaki obecnie notowany jest w innych krajach europejskich. Można tak pro­gnozować na podstawie następujących przesłanek:

– zwiększenia pogłowia bydła (opasy, krowy mleczne) wskutek opłacalności pro­dukcji i przewidywanego dalszego jej wzrostu,

– zmiany modelu żywienia przeżuwaczy – wyeliminowanie kiszonek z liści bu­raczanych, zwłaszcza ze względu na potrzeby żywieniowe zwierząt określone w systemie TMR (ang. Total Mixed Ration),

– intensyfikację hodowli zwierząt – żywienie oparte tylko na paszach przetworzo­nych (kiszonki, mieszanki przemysłowe) w miejsce żywienia pastwiskowego.

Wzrost zainteresowania uprawą kukurydzy na ziarno jest spowodowany wie­loma czynnikami, między innymi zwiększeniem opłacalności produkcji przy jed­noczesnym spadku opłacalności innych gatunków, ograniczeniem importu ziarna oraz jednoczesnym wzroście popytu krajowego. Ponadto sprzyjała temu poprawa

sytuacji organizacyjnej i ekonomicznej gospodarstw (zwiększanie areału, lepsze wy­posażenie w maszyny, wzrost wiedzy rolników), przebieg warunków pogodowych korzystnie wpływających na plonowanie kukurydzy oraz łatwość jej uprawy. W Pol­sce istnieją duże, niewykorzystane możliwości produkcji i zbytu ziarna kukurydzy. Nadal bowiem import przewyższa produkcję krajową, co może świadczyć o chłon­ności naszego rynku na ziarno kukurydzy. Należy przypuszczać, że areał kukurydzy uprawianej na ziarno i CCM w wyniku dalszych zmian i restrukturyzacji naszego rolnictwa, jak również ocieplenia klimatu ulegnie zwiększeniu i osiągnie poziom zbliżony do innych krajów europejskich.

W Polsce aktualnie obserwowany jest dynamiczny wzrost powierzchni uprawy kukurydzy. Na przełomie lat 70. i 80. areał uprawy wynosił prawie 700 tys. ha, później jednak nastąpił okres gwałtownego spadku. Przyczyn tego procesu było wie­le. Najważniejsze z nich to zachodzące w kraju zmiany społeczno-ekonomiczne, spadek pogłowia zwierząt gospodarskich, niekorzystny dla wegetacji i plonowania kukurydzy układ warunków pogodowych w niektórych latach. Od roku 2000 obser­wowane jest coraz większe zainteresowanie rolników uprawą kukurydzy zarówno na ziarno, jak i kiszonkę (rys. 1–3). W latach 2005–2016 plon ziarna był zbliżony do 6 t·ha–1, a w latach korzystnych (2011, 2012 i 2016) przekroczył 7 t·ha–1, natomiast plon zielonej masy wynosił odpowiednio ok. 45 t·ha–1 i ok. 50 t·ha–1 (rys. 4–5). W roku 2016 udział kukurydzy w strukturze zasiewów w naszym kraju był znacząco zróżnicowany, najmniejszy w województwach lubelskim i podkarpackim (ok. 1%), ponad 10% w województwach łódzkim, śląskim i dolnośląskim, zbliżony do 15% w województwach kujawsko-pomorskim i opolskim, a w województwie wielkopol­skim wyniósł ponad 16% (rys. 6).

Kukurydza na ziarno w 2016 r. była uprawiana na największej powierzchni w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim (rys. 1). Najlepiej plono­wała w województwach opolskim i śląskim, natomiast najmniejsze plony i jedno­cześnie najmniejszy areał uprawy kukurydzy stwierdzono w północnej części kraju – w województwach pomorskim i warmińsko-mazurskim. Uprawa kukurydzy na kiszonkę jest również dość nierównomiernie rozłożona w poszczególnych częściach naszego kraju. Największy areał zajmuje w województwach: podlaskim, mazowiec­kim i wielkopolskim (rys. 2). Natomiast największy udział kukurydza kiszonkowa w strukturze zasiewów kukurydzy zajmuje w województwach podlaskim i mazo­wieckim, znaczący jest też w województwach pomorskim i warmińsko-mazurskim. Największy poziom plonowania notowany jest w województwach śląskim i lubel­skim, a najmniejszy w województwie podkarpackim.

W warunkach systematycznego wzrostu udziału kukurydzy w strukturze zasie­wów, zwłaszcza zbieranej na kiszonkę, celowe było przeprowadzenie badań po­zwalających na porównanie jej plonowania, a także określenie wpływu wieloletniej uprawy tego gatunku w monokulturze przy zastosowaniu trzech sposobów przed­siewnego przygotowania roli i porównanie ich pod względem wybranych wskaźni­ków gleby z uprawą w zmianowaniu.

Spis treści