PORADNIK WAPNOWANIA GLEB GRUNTÓW ORNYCH (PRODUKT CYFROWY)

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE
PRZYCZYNY ZAKWASZENIA GLEB W POLSCE
STAN ZAKWASZENIA GLEB W POLSCE
KWASOWOŚĆ GLEBY
POTRZEBY WAPNOWANIA GLEB W POLSCE
ZUŻYCIE NAWOZÓW WAPNIOWYCH
ZAPOTRZEBOWANIE NA WAPNO W KRAJU
WPŁYW WAPNOWANIA NA ŚRODOWISKO GLEBOWE
WPŁYW WAPNOWANIA NA KWASOWOŚĆ GLEBY
WPŁYW WAPNOWANIA NA PRZYSWAJALNOŚĆ SKŁADNIKÓW
POKARMOWYCH
WPŁYW WAPNOWANIA NA POBIERANIE AZOTU
WPŁYW WAPNOWANIA NA POBIERANIE FOSFORU
WPŁYW WAPNOWANIA NA POBIERANIE POTASU
WPŁYW WAPNOWANIA NA POBIERANIE MAGNEZU
WPŁYW WAPNOWANIA NA POBIERANIE MIKROELEMENTÓW
WPŁYW WAPNOWANIA NA TOKSYCZNOŚĆ METALI CIĘŻKICH
WPŁYW WAPNOWANIA NA MIKROORGANIZMY GLEBOWE
WPŁYW WAPNOWANIA NA FIZYCZNE WŁAŚCIWOŚCI GLEBY
WPŁYW WAPNOWANIA NA CHEMICZNE WŁAŚCIWOŚCI GLEBY
WPŁYW NAWOZÓW MINERALNYCH NA ZAKWASZENIE GLEBY
WPŁYW WAPNOWANIA NA ZAPOTRZEBOWANIE NAWOZÓW
EFEKTYWNOŚĆ WAPNOWANIA
SYMPTOMY WSKAZUJĄCE NA ZAKWASZENIA GLEB
ROŚLINNOŚĆ JAKO WSKAŹNIK KWASOWOŚCI
STAN ROŚLIN UPRAWNYCH JAKO WSKAŹNIK KWASOWOŚCI
INNE CZYNNIKI ŚWIADCZĄCE O KWASOWOŚCI
WAPNOWANIE GLEB GRUNTÓW ORNYCH
DAWKI WAPNA NA GRUNTY ORNE WEDŁUG NOWEGO
SYSTEMU ZALECEŃ
AGROTECHNIKA WAPNOWANIA
STOSOWANIE NAWOZÓW WAPNIOWYCH

MIEJSCE WAPNOWANIA W ZMIANOWANIU
MIEJSCE WAPNOWANIA W SYSTEMIE ZABIEGÓW
AGROTECHNICZNYCH
TECHNIKA WAPNOWANIA
KOSZT WAPNOWANIA
WAPNOWANIE GLEBY A POTRZEBA NAWOŻENIA MAGNEZEM
ZAWARTOŚĆ MAGNEZU W GLEBIE
TYPY WAPNA NAWOZOWEGO
LITERATURA

WPROWADZENIE

Wiele uwagi poświęca się zagadnieniom żyzności i urodzajności gleb. W dużym
stopniu te cechy zależą od składu chemicznego skały, z której powstała, odczynu,
składu mechanicznego, który buduje jej strukturę oraz zdolności sorpcyjnych, czyli
możliwości do zatrzymywania wody, pary wodnej, gazów, jonów metali, a także za-
siedlania przez różnorodne organizmy glebowe oraz zawartości próchnicy, węglanu
wapnia, węgla organicznego i głębokości profilu glebowego. Na kształtowanie gleby
największy wpływ mają warunki klimatyczne, do których należy: nasłonecznienie
i intensywność opadów warunkujących temperaturę i jej wilgotność. Bardzo istot-
nym czynnikiem są także mikroorganizmy, które określają jej urodzajność i wpływa-
ją na uwalnianie związków mineralnych. Ich obecność jest bardzo ważna, nie tylko ze
względów glebotwórczych, ale przede wszystkim ze względu na zachowanie ciągło-
ści obiegu materii w przyrodzie i umożliwianie wzrostu roślinom. Jednak to rolnik
kształtuje glebę głównie poprzez jej uprawę. Działanie to wpływa na zmiany w jej
składzie mineralnym, kwasowość, zawartość próchnicy, przebieg procesów chemicz-
nych i jej temperaturę, a także możliwość bytowania i zasiedlania przez organizmy
żywe. Jednym z elementów wpływających na degradację gleby jest jej zakwaszenie.
Na zakwaszenie gleb w Polsce wpływają zarówno warunki naturalne, jak i dzia-
łalność człowieka. Do podstawowych czynników zaliczany jest klimat oraz rodzaj
skały macierzystej. Ponad 90% gleb w Polsce wytworzonych jest na kwaśnych skałach
naniesionych przez lodowce. Z nich następuje intensywne wymywanie składników
zasadowych, zwłaszcza w obszarach o większej rocznej sumie opadów. Dlatego naj-
więcej gleb zakwaszonych zlokalizowanych jest w rejonach górskich i nadmorskich.
Powstający na skutek oddychania organizmów glebowych CO2, w niskich tempera-
turach koncentruje się w glebie i wpływa na wzrost zakwaszenia. Sprzyjają mu także
niektóre naturalne procesy przemian związków organicznych i związków azotu.
Natomiast jednym ze skutków rolniczej i przemysłowej działalności rolnika jest
wzrost koncentracji w glebie kationów wodoru (H+), powodujących jej zakwaszenie.
W Polsce, pomimo olbrzymiego postępu biologicznego i technicznego, zakwaszenie
gleb jest podstawową przyczyną stagnacji produkcji rolnej.
Dyskusję na temat skutków zaniedbania regulacji odczynu gleb w naszym kraju
należy rozpocząć od wyznaczenia średniej wielkości zapotrzebowania gleb użytko-
wanych rolniczo na wapno. W tej analizie istotnymi składowymi są ilość składnika
wymytego w cyklu rocznym z gleby oraz wyniesionego z plonem z pola. Pierwsza
wartość jest bardzo zmienna i waha się w zakresie 150-250 kg CaO na ha. Przyczyną
tej zmienności jest zarówno kategoria gleby, jak i ilość opadów. Ilość wymytego skład-
nika jest tym większa, im większe są opady, a gleba bogatsza w kationy zasadowe,
w tym w wapń i magnez. Druga składowa wiąże się ze strukturą uprawianych roślin
w zmianowaniu i kierunkiem zagospodarowania plonu.

Średnio w Polsce udział zbóż w strukturze zasiewów wynosi 75%, a roślin niezbo-
żowych – 25%, w tym rzepaku. Zboża akumulują średnio – 6, rzepak – 50, buraki – 3,
a ziemniaki – 1,5 kg CaO na tonę plonu głównego wraz z odpowiadającą masą sło-
my (liści). Roczny ubytek wapna wynosi zatem około 45 kg CaO na ha, z tego 2/3
przypada na rzepak i okopowe. Ilość traconego składnika z gleby zależy zasadniczo
od gospodarki słomą rzepakową. Potencjalna, średnioroczna wielkość strat waha się
w zakresie 200-300 kg CaO na ha. Jest to wielkość, od której można dopiero rozpo-
cząć dyskusję o stanie gospodarki wapnem w polskim rolnictwie. W skali rocznej
zapotrzebowanie na wapno nawozowe do zrównoważenia strat mieści się w zakresie
3,6-5,4 mln t CaO.
Konieczność wyżywienia wzrastającej liczby ludności wpłynęła na podniesienie
wydajności gleb. Dlatego najważniejszym elementem stało się nawożenie, zwłaszcza
azotem. Mimo wszystko jest ono konieczne we współczesnym, nowoczesnym rolnic-
twie. Jednak ze względu na towarzyszące azotowi przemiany w glebie, nawozy azoto-
we stanowią jedno ze źródeł zakwaszenia gleby. Dlatego podstawową częścią systemu
nawożenia, jak i ochrony gleb przed degradacją jest doprowadzenie jej do optymal-
nego pH poprzez wapnowanie. Zabieg ten polega na nawożeniu gleby zasadowymi
związkami wapnia, w celu zobojętnienia nadmiernej kwasowości. Zabieg ten wpły-
wa w środowisku glebowym również na inne korzystne zmiany chemiczne, fizyczne
i biologiczne poprzez wpływ na wzrost plonów roślin, a także na samo środowisko
glebowe. W Polsce zabieg ten odgrywa niezwykle istotną rolę, ze względu na dużą
powierzchnię gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych. Jednak, jak wynika z danych GUS
z 2020 r., zużycie wapna nawozowego w Polsce jest bardzo niskie i w okresie 2018/1019
wyniosło około 60 kg CaO na ha. Alarmujące jest także to, że sytuacja ta utrzymuje
się od 2004 r. Przeciętnie szacuje się, że rocznie z powierzchni 1 ha warstwy ornej
ubywa około 150-300 kg CaO i 50 kg MgO. Jak można zauważyć, aktualne zużycie
nawozów wapniowych jest ponad 5-krotnie niższe od zalecanego zapotrzebowania
na nie w skali roku. Pośrednim celem regulacji odczynu gleby jest sterowanie proce-
sami chemicznymi i mikrobiologicznymi w taki sposób, aby zwiększyć rozpuszczal-
ność, a tym samym przyswajalność i dostępność składników mineralnych. Odczyn
gleby, zmniejszając się poniżej wartości optymalnej dla danego pierwiastka prowa-
dzi do szybkiego spadku jego efektywności plonotwórczej. Z trzech podstawowych
składników mineralnych wprowadzanych do gleby z nawozami (N, P, K), najsilniej
na zakwaszenie gleby reaguje fosfor. Poprawa właściwości fizykochemicznych gleb
poprzez zastosowanie wapnowania pozwala ograniczyć straty składników nawo-
zowych (NPK) zużywanych w produkcji roślinnej o ok. 10%, tj. średnio dla Polski
o 20 kg NPK na ha UR. Stosowanie regularnego i zgodnego z zaleceniami nawozo-
wymi wapnowania gleb i Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej gwarantuje wysoką
opłacalność wprowadzania tego zabiegu, a także ograniczenie rozprzestrzeniania się
niewykorzystanych biogenów na środowisko. Żeby wapnowanie było skuteczne i za-
razem bezpieczne dla gleby oraz roślin dawkę wapna należy ustalić na podstawie
wyników badań próbki glebowej (w najbliższym OSChR) z danego pola.