STUDIA NAD PLONOWANIEM JAKOŚCIĄ ZIARNA I OPŁACALNOŚCIĄ PRODUKCJI OZIMEJ FORMY PSZENICY ZWYCZAJNEJ I TWARDEJ

Pszenica zwyczajna (Triticum aestivum L.) ma obecnie największe znaczenie w uprawie zbóż, stanowiąc podstawę wyżywienia ludności w Polsce oraz w więk­szości krajów świata. W porównaniu z innymi zbożami, zawiera składniki odżywcze niezbędne w diecie człowieka (Kihlberg i in. 2004, Kong i in. 2013, Baran 2017). Gatunek ten stanowi ok. 95% produkcji pszenicy ogółem w Unii Europejskiej (UE), a jego wyspecjalizowaną produkcją zajmuje się ok. 170 tys. gospodarstw (Eurostat 2017). Wynika to z jej wysokiego poziomu plonowania, cennego składu chemiczne­go oraz właściwości technologicznych ziarna przesądzających o szerokim wykorzy­staniu pszenicy zwyczajnej w przemyśle spożywczym, głównie w produkcji mąki i pieczywa świeżego (Cacak-Pietrzak i in. 2008, Sułek i Jaśkiewicz 2016), a także, chociaż w mniejszym stopniu, w przemyśle paszowym, farmaceutycznym oraz ko­smetycznym.

W ostatnich latach w Polsce wzrosło również zainteresowanie uprawą pszeni­cy twardej (Triticum durum Desf.), a jej zalety są dobrze znane i doceniane przez dietetyków (Fagnano i in. 2012). Pszenica ta jest specyficznym gatunkiem wydzie­lonym spośród innych uprawnych gatunków pszenic, który ze względu na swoje unikalne cechy jakościowe ziarna determinuje wykorzystanie tego surowca do pro­dukcji makaronu (Troccoli i in. 2000, Rachoń i Szumiło 2006). Produkcja i spoży­cie makaronów w Polsce od wielu lat systematycznie wzrasta, ponadto preferencje konsumentów skupiają się na wysokiej jakości produktach z pszenicy durum (Jurga 2007). W Polsce jak dotychczas nie uprawia się pszenicy twardej na szerszą ska­lę. Potrzeby surowcowe dotyczące tego gatunku pokrywa import, głównie z USA, Kanady, Włoch i Rosji. Jednakże wysokie ceny tego surowca oraz rosnący popyt spowodowały, że w ostatnich latach powierzchnia uprawy pszenicy twardej zwięk­sza się nie tylko w tradycyjnych rejonach jej uprawy, ale przede wszystkim w kra­jach, w których pszenicy tej nie uprawiano lub uprawa miała marginalny charakter, np. Węgry, Niemcy i Polska (Szwed-Urbaś i in. 2000, Rachoń i Szumiło 2009).

Wzrost zainteresowania uprawą pszenicy twardej wynika również z niemożli­wości zastąpienia tego surowca ziarnem pszenicy zwyczajnej (Rachoń i Szumiło 2002) oraz ze zmian warunków klimatycznych w ostatnich kilkudziesięciu latach, które stwarzają coraz lepsze warunki do uprawy i hodowli pszenicy makaronowej w naszym kraju. W porównaniu z pszenicą zwyczajną gatunek ten stosunkowo do­brze plonuje podczas suszy występującej w okresie dojrzewania, a najlepsze jako­ściowo ziarno produkowane jest w regionach, w których okres wegetacyjny cha­rakteryzuje się gorącym dniem i chłodną nocą. Pszenica twarda preferuje gleby umiarkowanie żyzne, o dużym poziomie próchniczym. Odmiany ozime są znacznie bardziej wytrzymałe na gwałtowne zmiany temperatury niż odmiany jare (Rachoń 2004, Makowska i in. 2008).

Właściwa ocena współzależności warunków siedliskowych wraz z odpowiednią kulturą rolną są podstawowymi elementami kształtującymi wielkość plonu ziarna.

Zależność poziomu plonowania pszenicy ozimej od czynników agrotechnicznych jest dość dobrze poznana. Jednakże wpływ tych czynników na wartość technologiczną ziarna pszenicy nie jest do końca jednoznaczny. Wynika to z faktu, iż wartość technologiczna (przemiałowa i wypiekowa) zależy od zespołu cech, które często ujemnie ze sobą korelują, zatem poprawa jednej cechy może skutkować pogorszeniem innej.
Innym aspektem badań nad odmianami jakościowymi pszenicy są środki ochrony roślin stosowane w jej uprawie i ich znaczenie jako czynników plonochronnych.
W zależności od warunków uprawy ich działanie może przyczynić się do zwiększenia plonu ziarna lub też powodować ujemne skutki, głównie poprzez niekorzystny wpływ substancji aktywnej na procesy fizjologiczne i biochemiczne zachodzące
w roślinie.
Biorąc pod uwagę wymienione wyżej aspekty, w badaniach własnych postawiono hipotezę, że w uprawie jakościowych odmian pszenicy zwyczajnej i twardej, poprzez kompleksowe działanie wybranych czynników agrotechnicznych (dobór wielkości dawki azotu wraz z niezbędną ochroną roślin) możliwa jest jednoczesna realizacja celów produkcyjnych, jakościowych i ekonomicznych, składających się na zrównoważony system produkcji ziarna.
Tak sformułowaną hipotezę badawczą weryfikowano w trzyletnim ścisłym doświadczeniu polowym, którego celem było określenie wielkości plonu i ocena podstawowych wyróżników jakościowych ziarna oraz efektów ekonomicznych produkcji dwóch odmian pszenicy ozimej (zwyczajnej i twardej) uprawianych w zróżnicowanych warunkach nawożenia azotem i ochrony roślin.

Spis treści