UPRAWA BOBIKU I WYKORZYSTANIE NASION W ŻYWIENIU ZWIERZĄT GOSPODARSKICH (PRODUKT CYFROWY)

INSTRUKCJA UPOWSZECHNIENIOWA NR 242

Ojczyzną bobiku jest Azja Środkowa. Nasiona tego gatunku znano już w starożytnym Egipcie, a w neolicie uprawiany był w Hiszpanii, Portugalii i krajach Europy Wschodniej.
Najkorzystniejsze warunki dla wzrostu i rozwoju tego gatunku występują na obszarach wpływu klimatu morskiego i tam notowana jest największa koncentracja jego uprawy. Badania archeologiczne wykazały, że na obszarze Polski nasiona bobiku pojawiły się w okresie od VII do II wieku p.n.e. w zależności od regionu kraju.
W ostatnich latach w Europie największą powierzchnię uprawy zajmuje on w: Wielkiej Brytanii, Francji, Litwie i Hiszpanii. Poziom plonowania bobiku na Świecie wynosi około 1,5 t/ha, a w Europie 2,0 t/ha, z czego najwyższy notowany jest w Belgii, Francji, Holandii i Niemczech.
W naszym kraju, w okresie międzywojennym, areał zasiewów tego gatunku wynosił 150 tys. ha, po wojnie ok. 90 tys. hektarów, a na przełomie lat 80. i 90. XX w. ok. 120 tys. ha. W latach 2000-2005 areał uprawy tego gatunku był ograniczany i średnio w tym okresie wynosił ok. 12 tys. ha, natomiast w latach 2015-2019 przekroczył 30 tys. ha. W tym okresie bobik uprawiany był także na zieloną masę, a powierzchnia zasiewów na ten cel wynosiła ponad 1300 ha, z czego najwięcej w województwie warmińsko-mazurskim. Powierzchnia jego uprawy jest różna w zależności od regionu. Najwięcej uprawia się go w województwie pomorskim, warmińsko-mazurskim i małopolskim (tab. 1). Natomiast najmniej w województwie opolskim i łódzkim. Poziom plonowania bobiku w latach 2015-2019 wynosił blisko 2,5 t/ha. Bobik najwyżej plonował w województwach pomorskim i warmińsko-mazurskim, zaś najniżej
w lubuskim (tab. 2).
Bobik jest wartościowym gatunkiem, należącym do rodziny roślin bobowatych. Uprawiany jest zarówno na nasiona, jak i zielonkę. Długość okresu wegetacji, wymagania termiczne i glebowe, obecnie zarejestrowanych odmian, pozwalają na jego uprawę na terytorium całego kraju, poza obszarami podgórskimi i niektórymi północnymi. Jednak o lokalizacji jego uprawy w danym rejonie czy nawet gospodarstwie będzie decydowała gleba (powinna być dobra), o dużej miąższości i poziomie akumulacyjnym, posiadająca zdolność gromadzenia dużych zapasów wody.
Białko bobiku charakteryzuje duża wartość biologiczna, dlatego w dawce pokarmowej dla zwierząt monogastrycznych (trzoda chlewna, drób) może częściowo zastąpić śrutę i makuch sojowy. Jego nasiona zawierają od 26 do 32% białka, około 8% włókna i 1,3% tłuszczu. W białku bobiku jest znacznie więcej lizyny (6,22 g w 100 g białka) niż w białku ziarna zbóż. Koncentracja aminokwasów w jego białku sprzyja dobremu ich wykorzystaniu przez zwierzęta.
Jednak nasiona tego gatunku zawierają inhibitory trypsyny oraz taniny, ograniczające przyswajalność białka. Unieczynnienie zawartych w bobiku związków odżywczych może nastąpić w wyniku autoklawowania. Jednak jest to zabieg wymagających znacznych nakładów. Mając to na względzie, wiele lat temu w Europie i w Polsce (HR Strzelce) rozpoczęto hodowlę odmian bobiku o niskiej zawartości związków szkodliwych i odznaczających się dużą wartością pokarmową. Obecnie na Liście Odmian COBORU zarejestrowanych jest 6 odmian białokwitnących pozbawionych tych związków.
Bobik jest rośliną współżyjącą z bakteriami brodawkowymi asymilującymi azot z atmosfery. Dlatego w jego uprawie nie jest konieczne nawożenie azotem. Stosuje się jedynie startowe dawki azotu zanim bakterie brodawkowe rozpoczną swoje działanie. Roślina następcza natomiast może wykorzystać do 80 kg N/ha pozostawionego przez bakterie korzeniowe. Bobik jest rośliną fitosanitarną, o dużym znaczeniu w członie zmianowania,a zwłaszcza przekraczającym 50% udział zbóż. Przyczynia się on do zmniejszenia występowania chorób, zwłaszcza podstawy źdźbła. Wpływa także korzystnie na właściwości fizyczne i chemiczne gleby. W glebie pozostawia on ponad 2,0 t/ha suchej masy resztek pożniwnych zawierających znaczne ilości azotu oraz zmniejsza liczbę niektórych gatunków chwastów.

Opracowanie wykonano w ramach zadania 2.3 programu wieloletniego IUNG-PIB

SPIS TREŚCI